Finansowanie działań rewitalizacyjnych z funduszy unijnych – perspektywa finansowa 2014-2020

Ogólne informacje dla Miasta Jasła, ułatwiające i kierunkujące przygotowanie projektów rewitalizacyjnych.

1. Wprowadzenie

Podstawą do budowania planu finansowego projektu rewitalizacyjnego są zawsze środki własne inicjatora projektu. Niezależnie od formy ewentualnego dofinansowania projektu ze środków Unii Europejskiej, konieczny będzie tak zwany wkład własny, w wysokości, co najmniej 15%-25% całkowitych kosztów projektu.

Wkładem własnym mogą być środki pieniężne (gotówka) i niepieniężne – lokal, sprzęt, materiały – w tym np. dokumentacja projektowa, opracowania związane z przedmiotem projektu, ale przede wszystkim praca własna – pracowników albo wolontariuszy.

Plan finansowania kosztów projektu musi uwzględniać również ryzyko, które rodzi możliwość, że projekt nie uzyska planowanego dofinansowania. Projektodawca powinien być przygotowany na taką ewentualność, a założenie, że w razie nieuzyskania dofinansowania projektu ze środków Unii Europejskiej nie będzie on w ogóle realizowany dyskwalifikuje projekt rewitalizacyjny pod względem merytorycznym, jako niekonieczny.

Plan finansowy większości projektów rewitalizacyjnych wykazuje tzw. lukę finansową – różnicę pomiędzy szacunkowym kosztem realizacji projektu a zgromadzonymi środkami własnymi inicjatora projektu. Luka finansowa może zostać pokryta w całości ze środków UE o ile nie jest większa od wymaganego wkładu własnego ale może być również – przynajmniej w części – pokryta z innych środków – np. pożyczki, zbiórki publicznej, czy wkładu partnera (partnerów) projektu. Planując sposób sfinansowania projektu należy uwzględnić przynajmniej dwa warianty finansowania planowanego przedsięwzięcia, z wykorzystaniem środków UE i bez udziału takiej pomocy.

Obecna perspektywa finansowa Unii Europejskiej jest w wielu aspektach dofinansowywania projektów rewitalizacyjnych podobna do poprzedniej ale należy podkreślić, że zmiany które zostały wprowadzone istotnie modyfikują możliwości uzyskania finansowej pomocy – szczególnie dla tzw. projektów twardych – to znaczy projektów, które przewidują realizację działań w obiektach budowlanych (budynki i infrastruktura techniczna). Preferowane będą tzw. projekty miękkie, których rezultaty mają korzystanie wpłynąć na zjawiska społeczno-gospodarcze, załagodzić lub zniwelować problemy składające się na proces degradacji lokalnych społeczności – bezrobocie, wykluczenie, marginalizację, przestępczość, niską aktywność ekonomiczną, niską aktywność społeczną i obywatelską, mały kapitał relacyjny itp. W obecnej perspektywie finansowej zdecydowanie trudniej będzie pozyskać środki finansowe Unii Europejskiej na tzw. projekty twarde. Ten rodzaj projektów będzie mógł być przedmiotem dofinansowania pod warunkiem ścisłego powiązania z innym projektem (projektami) miękkimi – jako ich dopełnienie (konieczne uzupełnienie). Niezależnie od tego wymogu, dodatkowo wprowadzono zasadę, że projekty rewitalizacyjne, których celem jest tworzenie obiektów niezbędnych dla osiągnięcia celu rewitalizacji (budynków lub infrastruktury) nie mogą polegać na ich realizacji od podstaw (budowa nowego) a jedynie na modernizacji, przebudowie adaptacji czy rozbudowie obiektów już istniejących. Planując projekty rewitalizacyjne należy uwzględnić również i to, że w obecnej perspektywie finansowej, z zasady – preferowane będą te projekty „miękkie” nakierowane na tworzenie miejsc pracy, aktywizację ekonomiczną ludności – o charakterze pro-zatrudnieniowym.

Ważne będzie także uwzględnienie informacji, że pozyskanie finansowej pomocy Unii Europejskiej możliwe jest zarówno poprzez konkursy organizowane w ramach realizacji regionalnych programów operacyjnych, jak i poprzez inne programy – krajowe (horyzontalne), w których projekty rewitalizacyjne mają być traktowane szczególnie (dodatkowe punkty przy ocenie projektów). Wdrażanie obecnej perspektywy finansowej Unii Europejskiej postępuje powoli, nie wszystkie z istotnych – szczegółowych – warunków zostały już ustalone (opublikowane), dlatego zebrane tu informacje należy traktować, jako wskazówkę – rekomendację, kierunkującą poszukiwanie optymalnych źródeł finansowania, przy wykorzystaniu źródeł informacji publicznej, podanych w części czwartej tej informacji – Podsumowanie.

Istotne jest przyjęcie właściwej logiki budowania planu finansowania projektu – kluczowe jest określenie celu projektu, zgodnego z celami programu – a następnie zweryfikowanie czy przyjęty cel projektu znajduje się w zbiorze celów tematycznych – priorytetów inwestycyjnych na rzecz rewitalizacji, przyjętych w Umowie Partnerstwa. Listę celów tematycznych – zestawienie pod kątem działań rewitalizacyjnych w miastach można znaleźć w Założeniach Narodowego Planu Rewitalizacji (strony 11-12) → LINK

Dofinansowanie projektów rewitalizacyjne zgodnych z celami tematycznymi będzie możliwe z dwóch funduszy Unii Europejskich, odpowiednio do celu tematycznego (lista celów została podana poniżej):

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

Promowanie przedsiębiorczości, w szczególności poprzez ułatwianie gospodarczego wykorzystywania nowych pomysłów oraz sprzyjanie tworzeniu nowych firm, w tym również poprzez inkubatory przedsiębiorczości
Wspieranie tworzenia i poszerzania zaawansowanych zdolności w zakresie rozwoju produktów i usług
Wspieranie zdolności MŚP do wzrostu na rynkach regionalnych, krajowych i międzynarodowych oraz do angażowania się w procesy innowacji,
Promowanie efektywności energetycznej i korzystania z odnawialnych źródeł energii w przedsiębiorstwach
Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystywania odnawialnych źródeł energii w budynkach publicznych i w sektorze mieszkaniowym
Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu
Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego
Podejmowanie przedsięwzięć mających na celu poprawę stanu jakości środowiska miejskiego, rewitalizację miast, rekultywację i dekontaminację terenów poprzemysłowych (w tym terenów powojskowych), zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza oraz propagowania działań służących zmniejszaniu hałasu
Zwiększanie mobilności regionalnej poprzez łączenie węzłów drugorzędnych i trzeciorzędnych z infrastrukturą TEN-T, w tym z węzłami multimodalnymi
Rozwój i rehabilitacja kompleksowych, wysokiej jakości i interoperacyjnych systemów transportu kolejowego oraz propagowanie działań służących zmniejszaniu hałasu,
Wspieranie rozwoju przyjaznego dla zatrudnienia poprzez rozwój potencjałów endogenicznych jako elementu strategii terytorialnej dla obszarów ze specyficznymi potrzebami, łącznie z przekształceniem upadających regionów przemysłowych oraz działaniami na rzecz zwiększenia dostępności i rozwoju zasobów naturalnych i kulturowych,
Inwestycje w infrastrukturę zdrowotną i społeczną, które przyczyniają się do rozwoju krajowego, regionalnego i lokalnego, zmniejszania nierówności w zakresie stanu zdrowia, promowanie włączenia społecznego poprzez lepszy dostęp do usług społecznych, kulturalnych i rekreacyjnych oraz przejścia z usług instytucjonalnych do usług na poziomie społeczności lokalnych
Wspieranie rewitalizacji fizycznej, gospodarczej i społecznej ubogich społeczności i obszarów miejskich i wiejskich.

Europejski Fundusz Społeczny (głownie poprzez regionalne programy operacyjne, ale również poprzez Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój)

Działania na rzecz poprawy zatrudnienia (priorytet inwestycyjny 8.5), obejmujące różne formy aktywizacji osób bez pracy,
Działania na rzecz aktywnej integracji społecznej, a więc poprawy samodzielności i aktywności życiowej i społecznej oraz zwiększenia szans na zatrudnienie, realizowane zarówno w odniesieniu do osób indywidualnych, jak i wieloproblemowych społeczności (priorytet inwestycyjny 9.4),
Działania na rzecz promocji przedsiębiorczości (priorytet inwestycyjny 8.7) oraz przedsiębiorczości społecznej (priorytet 9.8) jako ważnych instrumentów o charakterze zatrudnieniowym, związanych z tworzeniem nowych miejsc pracy, w tym zwłaszcza dla osób zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym,
Działania na rzecz rozwoju usług społecznych ogólnego interesu (np. usług wsparcia rodziny, usług opieki nad seniorami) w celu poprawy ich dostępności i jakości (priorytet inwestycyjny 9.7) oraz usług pozwalających na godzenie życia zawodowego i prywatnego np. usług opieki nad dziećmi do lat 3 (priorytet inwestycyjny 8.8).
Samozatrudnienie, przedsiębiorczość oraz tworzenie nowych miejsc pracy, (priorytet inwestycyjny 8.8)
Działania na rzecz równouprawnienia płci oraz godzenie życia zawodowego i prywatnego.

Jak widać po zapoznaniu się z powyższym zestawieniem, różnorodne projekty rewitalizacyjne mogą znaleźć możliwość dofinansowania ze środków Unii Europejskiej nie tylko w ramach priorytetów i działań, których nazwy (tytuły) zawierają pojęcie „rewitalizacja”. Istotny i decydujący jest cel przedsięwzięcia i jego prognozowany rezultat – uzyskanie efektów składających się na rewitalizację obszaru zdegradowanego, a zgodny z celami tematycznymi, jak również priorytetami konkretnego programu operacyjnego.

Poniżej, w dwóch rozdziałach: 2 i 3 – zebrane zostały informacje kierunkujące, ułatwiające rozpoznanie możliwości pozyskania środków finansowych z regionalnego programu operacyjnego (właściwego terytorialnie) oraz krajowych programów operacyjnych ( horyzontalnych) – dla finansowania luki w pokryciu kosztów projektów rewitalizacyjnych inicjowanych przez szerokie grono podmiotów, zamierzających podjąć działania na rzecz, i w ramach, programu rewitalizacji.

W części 4, Podsumowanie – znaleźć można dodatkowe informacje: gdzie szukać pomocy lub bardziej szczegółowych danych oraz źródeł precyzujących warunki, jakie powinny spełnić projekty rewitalizacyjne, aby skutecznie ograniczyć ryzyko nieuzyskania pomocy finansowej ze środków Unii Europejskiej

2. Środki Unii Europejskiej dostępne poprzez Regionalny Program Operacyjny Regionalny Program Operacyjny, właściwy terytorialnie – Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego 2014-2020

Priorytet VI: Spójność przestrzenna i społeczna, cel szczegółowy – ograniczenie ryzyka wykluczenia społecznego spowodowanego dysproporcją w dostępie do usług
Kierunek działań: kompleksowa rewitalizacja

3. Środki Unii Europejskiej dostępne poprzez krajowe (horyzontalne) programy operacyjne Program Inteligentny Rozwój

Program realizowany jest w całości ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Konstrukcja programu umożliwia pozyskanie funduszy na zaawansowane projekty rewitalizacyjne, podejmowane przez przedsiębiorców ( w tym MŚP), a dotyczące tworzenia oraz rozwoju infrastruktury B+R poprzez inwestycje w aparaturę, sprzęt, technologie i inną niezbędną infrastrukturę, która służy tworzeniu innowacyjnych produktów i usług. Oprócz takich projektów rewitalizacyjnych możliwe będzie uzyskanie dofinansowania dla projektów, których celem będzie rozwój gospodarczy obszarów zdegradowanych poprzez świadczenie proinnowacyjnych usług na rzecz przedsiębiorstw przez różnego rodzaju podmioty. Usługi te powinny być dostosowane do potrzeb odbiorców oraz w sposób kompleksowy przyczyniać się do powstawania innowacji, które znaczącą zwiększą potencjał rozwojowy obszarów dotkniętych degradacją.

Ponadto przewiduje się możliwość tworzenia funduszu gwarancyjnego dla projektów innowacyjnych, charakteryzujących się wysokim poziomem ryzyka, realizowanych przez MŚP. Fundusz gwarancyjny będzie zapewniał gwarancje dla instytucji finansowych udostępniających kapitał firmom wdrażającym innowacje, które są związane z wynikami działalności B+R.

Program umożliwia dofinansowanie przedsięwzięć, których celem jest wsparcie w zakresie tworzenia przedsiębiorstw na bazie innowacyjnych pomysłów (tzw. pre-inkubacja) lub zasilenie kapitałowe nowo powstałych firm.

Program Polska Cyfrowa

Projekty rewitalizacyjne, które mogą liczyć na dofinansowanie w ramach tego programu mogą inicjować i zgłaszać (do konkursów) następujące podmioty: państwowe jednostki kultury, przedsiębiorstwa telekomunikacyjne, jednostki naukowe i organizacje pozarządowe.

Projekty rewitalizacyjne mogą przede wszystkim polegać na realizacji infrastruktury szerokopasmowej umożliwiającej dostęp do szybkiego Internetu dla odbiorców – mieszkańców obszarów zdegradowanych, na których do tej pory dostęp do sieci był ograniczony lub wcale go nie było.

Druga grupa projektów rewitalizacyjnych to projekty zachęcające lokalną społeczność obszarów zdegradowanych do korzystania z Internetu i zwiększające jej cyfrowe kompetencje. O dofinansowanie na tego typu działania będą mogły ubiegać się głównie organizacje pozarządowe w partnerstwie z samorządem lokalnym.

Program Polska Wschodnia

Dofinansowanie projektów rewitalizacyjnych ze środków tego programu mogą uzyskać wyłącznie przedsiębiorstwa typu start-up, przedsiębiorcy – MŚP, ośrodki innowacji (jako animatorzy Platform startowych), jednostki samorządu terytorialnego oraz PKP PLK S.A.

Można będzie uzyskać dofinansowanie projektów, w tym zgodnych z celami Lokalnych Programów Rewitalizacji, w mieszczących się w ramach „Platformy startowej” skierowanej do osób do 35. roku życia, w szczególności absolwentów szkół wyższych oraz studentów ostatnich lat studiów, chcących uruchomić i rozwijać własne firmy w Polsce Wschodniej w oparciu o zgłoszony do Platformy startowej pomysł bądź koncepcje. Program jest nastawiony na spowodowanie wzrostu innowacyjności, tworzenia produktów sieciowych oraz dynamizację międzynarodowej działalności przedsiębiorstw zlokalizowanych w Polsce Wschodniej – jeżeli projekt rewitalizacyjny ma na celu przełamanie procesu degradacji obszaru objętego programem rewitalizacji poprzez osiągnięcie takie właśnie rezultatu – czy to wskutek indywidualnej czy zespołowej działalności przedsiębiorców – można rozważyć jego dofinansowanie z tego źródła.

Program będzie również źródeł wsparcia dla takich przedsięwzięć rewitalizacyjnych które można ująć jako projekty polegające na tworzeniu nowych bądź rozbudowy istniejących ekologicznych zintegrowanych sieci transportu miejskiego.

Program Infrastruktura i Środowisko

Program jest adresowany do MŚP, dużych przedsiębiorstw, administracji publicznej i przedsiębiorstw realizujących cele publiczne ( w tym służb publicznych innych niż administracja), instytucji ochrony zdrowia, organizacji społecznych (w tym związków wyznaniowych) oraz instytucji nauki i edukacji. Generalnie ujmując zakres tego programu, działania rewitalizacyjne możliwe do realizacji ze wsparciem uzyskanym poprzez ten program to: gospodarka niskoemisyjna, ochrona środowiska, przeciwdziałanie i adaptacja do zmian klimatu, transport i bezpieczeństwo energetyczne oraz ochrona zdrowia i dziedzictwo kulturowe. Zasadnicze kierunki pomocy poprzez ten program, dostępne również dla projektów rewitalizacyjnych, obejmują – między innymi – następujące działania:

Zmniejszenie emisyjności gospodarki

Wytwarzanie energii z odnawialnych źródeł energii (Ograniczenie Zużycia Energii);
Poprawa efektywności energetycznej i wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w przedsiębiorstwach, sektorze publicznym i mieszkaniowym;
Promowanie strategii niskoemisyjnych;
Rozwój i wdrażanie inteligentnych systemów dystrybucji.

Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu

Rozwój infrastruktury środowiskowej;
Dostosowanie do zmian klimatu;
Ochrona i zahamowanie spadku różnorodności biologicznej;
Poprawa, jakości środowiska miejskiego.

Rozwój sieci drogowej TEN-T i transportu multimodalnego

Rozwój drogowej infrastruktury w sieci TEN-T;
Poprawa bezpieczeństwa ruchu drogowego;.

Infrastruktura drogowa dla miast

Poprawa dostępności miast i przepustowości infrastruktury drogowej (rozwój Infrastruktury drogowej w miastach i tras wylotowych z miast, budowa obwodnic).

Rozwój transportu kolejowego w Polsce

Rozwój kolei w TEN-T, poza siecią i kolei miejskich.

Rozwój niskoemisyjnego transportu zbiorowego w miastach

Infrastruktura i tabor dla publicznego transportu zbiorowego w miastach i na ich obszarach funkcjonalnych.

Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury

Inwestycje w ochronę i rozwój dziedzictwa kulturowego oraz zasobów kultury, np. instytucji kultury, szkół artystycznych.

Wzmocnienie strategicznej infrastruktury ochrony zdrowia

Wsparcie infrastruktury systemu państwowego ratownictwa medycznego;
Wsparcie infrastruktury szpitali ponadregionalnych i współpracujących z nimi jednostek diagnostycznych w zakresie chorób „aktywności zawodowej” i opieki nad matką i dzieckiem.

Program Wiedza Edukacja Rozwój

Z tego programu można uzyskać środki na realizację takich projektów rewitalizacyjnych, które mają na celu osiągnięcie rezultatów wpływających na rewitalizację obszarów zdegradowanych przez aktywizację zawodową osób młodych (do 29 roku życia) – priorytet inwestycyjny 8.6, oraz wdrażanie instrumentów zwrotnych na rzecz rozwoju przedsiębiorczości społecznej (priorytet inwestycyjny 9.8) – np. tworzenie funduszy pożyczkowych. Jednocześnie poprzez ten program będzie wspierana budowa nowoczesnego systemu planowania przestrzennego (cel tematyczny 11). W kontekście obszarów zdegradowanych na uwagę zasługuje w szczególności podejmowanie działań mających na celu wzmocnienie potencjału miast w opracowywaniu i przyjmowania aktów planistycznych. W tym celu oczekiwane jest stworzenie systemu podnoszenia kwalifikacji kadr planowania przestrzennego (szczególnie w zakresie metodyk otwartych na lokalną społeczność i jej partycypację w procesie planowania).

Program Pomoc Techniczna

Program ten jest przede wszystkim (głownie) adresowany do instytucji zarządzających programami operacyjnymi, a przy tym do jednostek zarządzających Zintegrowanymi Inwestycjami Terytorialnym. Aktualny stan regulacji prawnych i organizacyjnych nowej perspektywy finansowej nie przewiduje możliwości pozyskania dofinansowania projektów rewitalizacyjnych z tego źródła, dla innych podmiotów inicjujących (natomiast nie jest wykluczony ich udział, – jako partnerzy projektów). Środki finansowe tego programu są obecnie wykorzystywane przy projekcie Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju – konkurs „Modelowa Rewitalizacja Miast”, a pod koniec tego roku (2015) będą źródłem finansowania organizacji podobnych konkursów, przez samorządy wojewódzkie (IZ regionalnych programów operacyjnych).

4. Podsumowanie

Jak zaznaczono we wstępie, planowanie finansowania projektu rewitalizacyjnego wymaga oparcia się o aktualne (bieżące) informacje, które można pozyskać z następujących źródeł:

Centralny Punkt Informacyjny Funduszy Europejskich
ul. Żurawia 3/5, 00-503 Warszawa pn. – pt. 8.00-18.00, sob. 10.00-14.00 tel. 22 626 06 32, 22 626 06 33

Lokalne – regionalne punkty informacji Funduszy Europejskich, których adresy pocztowe, telefony i adresy elektroniczne można uzyskać→ LINK

Podstawa formalna – to ustawa o zasadach realizacji programów → LINK

Informacje publikowane bezpośrednio, przez instytucje zarządzających programami operacyjnymi:

Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego 2014-2020→ http://rpo.podkarpackie.pl/rpo/